Nhưng có lẽ, không nhiều người biết, nhạc sĩ Phó Đức Phương lấy cảm hứng từ đâu để sáng tác Hồ trên núi. Đó là hồ Cấm Sơn ở huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, trong chuyến đi thực tế của nhạc sĩ vào năm 1971, một hồ rất đẹp nhưng chưa nhiều người biết đến và tiềm năng du lịch còn rất lớn.
Tưới “bầu sữa” cho vải thiều và đất
Cấm Sơn là một hồ lớn hình con rết có đầu, đuôi, 2 chân dưới và 1 chân trên lưng. Bình thường, mặt hồ rộng 2.600ha, nhưng vào mùa mưa, mực nước dâng cao, diện tích mặt hồ có thể lên đến 3.000ha. Hồ Cấm Sơn thuộc địa phận 4 xã của huyện Lục Ngạn gồm: Hộ Đáp, Tân Sơn, Sơn Hải và Cấm Sơn, giáp ranh giữa hai huyện Đình Lập và Hữu Lũng của tỉnh Lạng Sơn. Hồ Cấm Sơn có chiều dài gần 30km, chiều rộng chỗ rộng nhất khoảng 7km, chỗ hẹp nhất chỉ 200m, lòng hồ sâu khoảng 47m, có hàng trăm hòn đảo lớn nhỏ và chứa lượng nước phục vụ nông nghiệp rất lớn. Nghiệp chướng.
Dòng Cấm Sơn xuất phát từ huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Chảy đến huyện Lục Ngạn tỉnh Bắc Giang bị chặn lại tạo thành hồ. Hồ Cấm Sơn có vai trò rất quan trọng trong hoạt động nông nghiệp của hai tỉnh Lạng Sơn và Bắc Giang, là nguồn cung cấp nước tưới chính cho hai tỉnh này. Trong đó, Bắc Giang là tỉnh có diện tích trồng vải thiều lớn nhất cả nước, còn Lạng Sơn nổi tiếng với mãng cầu Đồng Bành, ngoài ra lúa và hoa màu được tưới bằng nước hồ Cấm Sơn.
Vẻ đẹp riêng biệt của hồ Cấm Sơn là bờ hồ được bao bọc bởi núi non trùng điệp. Trong lòng hồ, từ xa xưa đã có nhiều bản làng của các dân tộc Nùng, Tày, Kinh cùng sinh sống, tạo nên một vùng văn hóa rất đa dạng và đậm đà bản sắc. Do lòng hồ rộng nên người dân sống quanh hồ đi lại chủ yếu bằng thuyền. Đồng thời, hồ Cấm Sơn chưa có nhiều sự can thiệp của con người nên vẫn giữ được vẻ đẹp hoang sơ, kỳ bí. Vì vậy, người dân nơi đây vẫn truyền nhau câu: “Áo chàm xuống núi tắm biển / Khăn nam vương vãi như tiên nữ giáng trần”.
Xung quanh hồ Cấm Sơn còn ẩn chứa rất nhiều câu chuyện kỳ bí, ly kỳ như sự tích núi Ba Hòn, suối Cấm, suối Mốc, suối Vỹ Rồng, núi Kin, bản Mán, cù lao Lạn … đồng bào dân tộc một cách chân thực càng tôn lên vẻ đẹp mộc mạc, hiền hòa của hồ Cấm Sơn.
“Thuyền tôi ngược, thuyền xuôi, giữa dòng nước bạc nhịp chèo bơi…”
Khác với một số hồ khác như hồ Hòa Bình, hồ Cấm Sơn có nhiều đồi hơn là núi đá vôi trong lòng hồ. Những ngọn đồi phủ đầy cây keo, xen lẫn những cây dại. Bình minh là thời điểm lý tưởng để ngắm cảnh hồ Cấm Sơn. Mặt hồ sáng sớm lấp lánh, điểm vào khung cảnh trữ tình là những chiếc thuyền nan của người qua lại hay những chiếc thuyền đánh cá. Những hình ảnh hoang sơ ấy đã được nhạc sĩ Phó Đức Phương miêu tả bằng những ca từ mượt mà “thuyền ta ngược, thuyền ta xuôi, giữa dòng nước bạc nhịp chèo ta bơi…”.
Đến du lịch hồ Cấm Sơn, du khách còn được thưởng thức những giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số như hát then, đàn tính, hát đối, hát quan họ. Ẩm thực hồ Cấm Sơn rất hấp dẫn, có thể kể đến một số món ăn như gà đồi nướng, tôm, cá nuôi ở hồ rất ngon và tươi, măng luộc chấm muối ớt, đặc biệt là món tôm bay rừng. Tôm bay hoang dã là châu chấu rừng được người dân đánh bắt bằng lưới bát quái. Sau đó, nó được sơ chế, bỏ đầu và chiên giòn. Món này vắt chanh rất ngon, nhất là thưởng thức khi ngắm cảnh hồ.
Hiện nay, tiềm năng khai thác du lịch của hồ Cấm Sơn còn rất lớn, mới chỉ có một số dịch vụ như chèo thuyền, cắm trại… được đưa vào khai thác du lịch. Năm 2022, huyện Lục Ngạn sẽ tập trung phát triển du lịch hồ Cấm Sơn với điểm nhấn là du lịch Famtrip (du lịch tìm hiểu, làm quen, tiếp thị), du lịch miệt vườn hái quả tại các xã Quý Sơn. , Tân Quang, Tân Mộc. Đặc biệt, huyện chọn xây dựng các tour du lịch đến các hồ Cấm Sơn, Khuôn Thần để tạo đà phát triển thành hướng đi mới trong du lịch của huyện Lục Ngạn.
Anh Nguyễn Văn Trường, một người dân địa phương cho biết, trước đây gia đình anh làm nghề chài lưới trên hồ, ít ở ngoài, thu nhập chủ yếu dựa vào thiên nhiên. Những năm gần đây, khách du lịch đến hồ Cấm Sơn tăng mạnh nên anh mở dịch vụ cho thuê thuyền dạo quanh hồ, thu nhập gia đình tăng lên đáng kể. Mỗi chuyến dạo hồ kéo dài từ 3-4 tiếng, du khách có thể dùng bữa trưa trên đảo, một số gia đình chuyên phục vụ các món ăn từ hải sản đánh bắt trên hồ, giá cả rất hợp lý.