Trong lúc tìm hiểu tài liệu viết về muối ớt (tôm) Tây Ninh, chúng tôi tình cờ gặp một chi tiết thú vị. Đó là trong Nhật ký của một liệt sĩ, bài 2, in trên Báo Tây Ninh ngày 20-7-2022, liệt sĩ Nguyễn Tấn Hiệp cũng có nhắc đến muối.

Cuốn nhật ký viết: “Trước khi hành quân, những người lính chúng tôi đã thức gần như cả đêm. Thức ăn mà chúng tôi cần bảo quản nhất khi hành quân là muối… ”. Hỏi một vài cựu chiến binh, đó là sự thật.

Mắm tép chưng thịt – đặc sản Tây Ninh. Ảnh: Lê Văn Hải

Tuy nhiên, với đại đa số binh lính bộ đội chủ lực, muối được sử dụng thường là muối hầm. Làm món này khá dễ. Chỉ cần cho muối trắng vào lon sữa bò, gập nắp thiếc của lon lại rồi cho vào lửa. Khi lấy ra, những hạt muối đã chín, nổ thành một thứ bột mịn màu xám tro. Cùng với cơm nắm chung của bộ đội đã trở thành món ăn ngon không kém gì “cơm nắm muối vừng” – thức quà sáng giản dị mà ngon ở thủ đô Hà Nội.

Có lẽ vì thế mà những người mẹ, người vợ ở vùng địch hậu Tây Ninh, có chồng con ở chiến khu đã tạo ra loại muối không chỉ ngon mà còn chất lượng để gửi về cho chồng con. nếm mật nằm gai ”những ngày tháng gian khổ chiến đấu. Vì vậy, món muối trong trang nhật ký liệt sĩ trên cũng rất có thể là muối tôm hoặc muối ớt Tây Ninh.

Một trong những người mẹ, người chị từng chế biến muối ớt (tôm) gửi về cho chồng và anh trai là chị Lương Thị Nghiệp, hiện là chủ một cơ sở chế biến muối ớt có tiếng ở TP. Tây Ninh. Bà Nghiệp cho biết: Tây Ninh có nhiều rừng là căn cứ địa kháng chiến.

Như rừng Bời Lời, hay trên Lò Gò – Xa Mát. Cha và anh trai của cô tham gia cách mạng. Thân sinh là ông Lương Văn Mười, cán bộ Cục Hậu cần Trung ương, đóng trên R (nay là Di tích Trung ương Cục miền Nam).

Anh trai của Lương Minh Chu đang đi lính. Mẹ là bà Phạm Thị Lan, cùng gia đình sinh sống tại xã Phước Thạnh, huyện Gò Dầu. Bà Nghiệp còn có hai người chị gái tham gia cách mạng là bà Lương Thị Hiếu thuộc lực lượng Quân y và bà Lương Thị Tám thuộc lực lượng An ninh cách mạng.

Bà là giáo viên Trường Tiểu học Phước Thạnh từ năm 1967 đến 1975. Những năm đó, bà và mẹ thường làm những món ăn để gửi tặng cha và anh em trong căn cứ khi có dịp. Món ăn phải mặn và khô.

Vì vậy, họ đã nghĩ ra và chế biến món tôm (tép) muối ớt, mà phổ biến nhất là ăn với nước mắm khô. Mắm ruốc được trộn với ớt và tỏi giã nhỏ rồi đem phơi nắng cho khô. Xã Phước Thạnh cũng là nơi có căn cứ lõm của vùng khúc ruột Gò Dầu nên có rất nhiều gia đình có con em đi kháng chiến.

Vì vậy, không chỉ gia đình bà Nghiệp, mà nhiều người dân trong vùng địch chiếm đóng cũng vậy, sáng tạo ra nhiều món ăn liên quan đến hạt muối và tôm, tép. Tôm muối ớt ấy cũng là món làm sẵn để cung cấp cho bộ đội và du kích của ta mỗi khi về “tập kích chiến lược”.

Chính vì những kỷ niệm khó quên ấy mà sau hòa bình, khi cô giáo Nghiệp về hưu với nghề muối ớt (ruốc), món đầu tiên cô “xuất xưởng” là mắm muối ngày xưa. “Thời gian đầu bán chạy…” – chị cho biết, do nhu cầu của người dùng ngày càng cao nên các món muối tiêu (tôm) chất lượng cao dần được thay thế. Đến nay, cơ sở của bà có hàng chục loại muối thành phẩm, nhưng không còn loại mắm muối thời kháng chiến.

Câu chuyện của ông Nghiệp là minh chứng rõ ràng nhất cho nhóm ý kiến ​​của những người lớn tuổi làm nghề muối tiêu ở Tây Ninh. Như cơ sở Mỹ Vân (Trảng Bàng) là cơ sở có thương hiệu đầu tiên từ năm 1993. Họ cho rằng, xuất xứ của muối tiêu (tôm) Tây Ninh gắn liền với các cuộc kháng chiến từ chống Pháp, chống Mỹ đến chiến tranh biên giới. Thế giới Tây Nam. Chính những hạt muối do khối óc và bàn tay tạo ra từ những món ăn bình dị đời thường nhưng chan chứa nghĩa tình đã kết nối tình cảm son sắt giữa hậu phương và tiền tuyến.

Nhóm ý kiến ​​thứ hai là của những người theo đạo Phật và đạo Cao Đài. Họ tin rằng hạt muối và hạt tiêu (tôm) gắn liền với sự ra đời và phát triển của tôn giáo. Đó là Phật giáo đã có mặt ở Tây Ninh từ nửa sau thế kỷ 18; và sau đó đạo Cao Đài ra đời vào năm 1926.

Cả hai tôn giáo này đều có quy định về việc ăn chay. Tuy nhiên, từ kết quả kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể các món chay cho thấy Tây Ninh dù là “thiên đường của các món chay” nhưng muối ớt chỉ là gia vị chứ không phải món ăn. bữa ăn chính trong bữa ăn chay. Vì vậy, việc gắn sự ra đời của muối ớt với các tôn giáo là không thuyết phục.

Ngoài ra còn có một số ý kiến ​​của các nhóm thiểu số khác. Có ý kiến ​​cho rằng muối ớt tôm đã có từ khi xây dựng hồ Dầu Tiếng, do công nhân miền Trung thường đem tôm khô ra ăn và làm. Hay đơn giản hơn, muối xuất hiện do kinh tế thị trường, từ những năm 80 của thế kỷ trước và phát triển mạnh hơn 10 năm. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn nghiêng về quan điểm của các doanh nhân lớn tuổi. Như muối ớt (tôm) Tây Ninh ra đời từ các cuộc đấu tranh giải phóng, từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945).

Cũng không loại trừ rằng muối ớt có nguồn gốc xa hơn từ những trận đánh của nghĩa quân trong thời kỳ đầu “phong trào cũ” chống Pháp. Người dân Châu Thành còn nhớ câu chuyện về những đội “nữ binh” do hai đội trưởng Kim Chi và Ngọc Diệp chỉ huy đã gia nhập nghĩa quân do Khâm Tấn Tường và Trương Quyền chỉ huy.

Cuốn sách Truyền thống cách mạng của phụ nữ Tây Ninh (Hội Liên hiệp phụ nữ Tây Ninh, 1991) cũng ghi lại: “Đội nữ dân công đã dùng bao gạo, bao muối gánh gánh len lỏi băng rừng, lội suối qua ngày và đêm…

Nhiều đợt công dân hoàn thành đưa gạo muối về Trảng Giồng (Mạnh Hòa). Nhưng bọn đưa tin cũng rình rập, dẫn Tây phục kích bắn chết hai nữ đội trưởng và nhiều chị em… Máu đã nhuộm từng bao gạo muối trên vai người đàn bà bại liệt ”.

Người dân Bến Cầu cũng không quên câu chuyện về “bà Trắng” – một người phụ nữ Chăm đã góp phần cùng với Nghĩa quân Két phiêu bạt vùng đất Bến Cầu đánh Pháp sau năm 1962. Bà cùng các chị em trong đội chuyên án. làm hậu cần cho nghĩa quân.

Đến nay, ở Long Phước vẫn còn những địa danh là Đồi Ông Thông và Đồi Bà Trang. Không thể không kể đến việc chính những người phụ nữ này đã sáng chế ra nhiều món ăn dân dã để nuôi nghĩa quân. Trong đó, có lẽ đã có món muối ớt (tôm) như chúng ta thưởng thức hôm nay, tuy có thể đơn giản hơn nhiều. Muối tiêu (tôm) Tây Ninh vì thế đã đi vào lịch sử mấy trăm năm.