Tháng 10 năm 1975, Thành Đoàn cử tôi về Quận Tân Bình. Huyện đoàn điều động tôi về xã Vĩnh Lộc làm Trưởng ban thiếu nhi. Khi đó, xã có 79 đoàn viên, sinh hoạt ở 6 chi đoàn 7 xóm và Chi đoàn Liên Cơ. Ban ngày làm việc ở xã, ban đêm đi bộ xuống các xóm để tụ tập, sinh hoạt thiếu nhi. Đi đâu ăn, ngủ ở nhà dân. Những người mẹ yêu thương hơn những đứa con của mình.

NHỮNG THAY ĐỔI ẤN TƯỢNG

Trước năm 1975, Vĩnh Lộc là “vành đai lửa”; ở khu “xôi đậu”, tất cả các ấp đều có chi bộ Đảng; ngày thuộc về đất nước, đêm thuộc về Việt Cộng. Sau ngày hòa bình lập lại, Vĩnh Lộc tuy nghèo nhưng tình cảm cách mạng vẫn còn nhiều trớ trêu. Xã chưa có điện, chỉ có Hương lộ 80 sỏi đá, ổ trâu gập ghềnh; Đoạn đường còn lại chỉ toàn là ruộng đất, trời mưa thì lầy lội. Xuống xóm cứ băng qua ruộng cho nhanh.

Tôi vẫn không bao giờ quên những đêm mưa gió, mệt nhọc; thăm nhà mẹ. Cơm nguội luôn có sẵn. Thức ăn là một con cá rô, một con rắn lớn trong chum, nướng chấm nước mắm ớt, ngon tê lưỡi. Đầu năm 1977, tôi về Huyện đoàn làm Phó trưởng Ban thiếu nhi, sau đó về Thành đoàn, vẫn làm công tác thiếu nhi.

Tết nào tôi cũng về Vĩnh Lộc, ít nhất cũng 3-4 ngày, đi khắp các xóm. Nhiều người cho rằng tôi quê ở Vĩnh Lộc. Từ khi làm du lịch (1995), việc ở Vĩnh Lộc thưa dần. Một phần vì bận rộn, một phần vì mẹ lần lượt ra đi.

Dân trí Khu di tích tuyến Vĩnh Lộc (huyện Bình Chánh, TP.HCM)

Từ năm 1985, Vĩnh Lộc được chia thành 2 xã Vĩnh Lộc A và Vĩnh Lộc B (huyện Bình Chánh, TP. Hồ Chí Minh). Cũng như tuổi dậy thì, Vĩnh Lộc lột xác mạnh mẽ đến không ngờ. Bẵng đi vài năm, tôi ghé qua, hỏi thăm toàn những người xa lạ, cứ ngỡ mình lạc lõng vì quá nhiều thay đổi.

Cả hai xã đều được điện khí hóa, đường nhựa liên xã, có tên và số nhà như Nguyễn Thị Tú, Quách Điêu, Vĩnh Lộc, Dân Công, Thới Hòa, Kênh Trung… nối liền các ấp. Đường trong xóm được đổ bê tông xi măng đạt chuẩn nông thôn mới. Giao thông đông đúc cả ngày lẫn đêm. Trước đây, hai xã có mỗi trường tiểu học. Bây giờ có 4 trường trung học cơ sở, 1 trường trung học phổ thông. Có Khu công nghiệp Vĩnh Lộc nhưng nằm trên địa bàn phường Bình Hưng Hòa B, giáp ranh với quận Bình Tân.

Đất canh tác ngày càng thu hẹp. Các nhà máy biến mất. Những ngôi nhà mới mọc lên như nấm. Có cả biệt thự sân vườn và “các loại dịch vụ thân yêu”. Trung tâm TP.HCM có gì thì Vĩnh Lộc có. Chưa kể nhiều dịch vụ nông thôn đặc trưng. Món ngon từ khắp mọi miền đất nước đang tràn về nhưng Vĩnh Lộc vẫn có những món “hot” riêng.

CUỘC HỌP HỌP khó quên

Mấy lần Liên hiệp Công đoàn mời, tôi không tham dự được vì kẹt tour. Rằm tháng bảy vừa qua, may mắn có thời gian rảnh rỗi nên tranh thủ gặp gỡ, thăm hỏi họ hàng. Rất nhiều bạn đã quen nhưng không nhớ. Có người đã 45 năm không gặp nhau.

Đền Đàn Công trước đây được xây dựng tại ngã 3 Tân Hóa, nay được xây dựng mới tại chiến trường xưa. Khu di tích (KĐT) Nhân dân Phòng cháy chữa cháy Vĩnh Lộc mới được xây dựng trên mảnh đất thấm đẫm máu đào của các liệt sĩ. Ngôi đền đẹp và trang nghiêm, phía trước là Tượng đài Chiến sĩ Phòng cháy chữa cháy. Bên phải là một hội trường nhỏ. Đền có ảnh và ghi rõ họ tên của từng liệt sĩ.

Trong số 32 liệt sĩ (25 nữ, 7 nam), hầu hết trong số họ mới mười tám đôi mươi. Thắp hương trước di tích mà lòng nhói, nước mắt trào ra, xót xa cho sự bất cẩn của mình.

Bảng vinh danh 32 liệt sĩ dân công tuyến lửa. Ảnh: MỸ VÂN

Tôi đã tự mình đến gặp các nhân chứng nhưng không thành vì nhà thay đổi, người mới đến không biết. Quăng đêm. Ngày hôm sau, anh gọi điện cho Nguyễn Thanh Trí, nguyên Trưởng công an xã, nhờ chỉ đường, dẫn lối. Tôi tìm đến nhà chị Nguyễn Thị Khôi, Nguyễn Thị Nhanh, Hà Thị Chiều … để nghe kể chuyện xưa. Sau Tết Mậu Thân năm 1968, các đoàn thể dân công được thành lập để vận chuyển thương binh, lương thực, thực phẩm về căn cứ và tải đạn.

Lực lượng không có biên chế, vũ khí là lòng yêu nước và lý tưởng cách mạng. Ban ngày làm ruộng bình thường, ban đêm làm công dân. Cứ mười hai bữa lại tổ chức một nhóm, khoảng 40-60 người, ai khỏe mạnh thì tham gia, không bắt buộc, cũng không quen biết nhau. Âm thầm trong bóng tối với một trái tim rộn ràng lý tưởng.

Trang phục là áo bà ba đen và khăn rằn đa năng (quấn cổ, đeo băng đô, buộc vết thương, mang theo đồ ăn cá nhân,…), không có giấy tờ tùy thân. Từ Tân Hòa 2 đến Tân Hòa 1, tham gia đoàn, băng ngang, cắt ngang khu vực Đức Hòa, Đức Huệ (Long An). Chở toàn cỏ cói, dứa dại, lúc cạn thì đầy gối, sâu đến tận cổ. Nhiều nơi thương binh phải cáng, băng đạn vào đầu.

Đêm 15/6/1968, một đoàn xe công kích 57 người do hai du kích xã chỉ huy chở 3 thương binh nặng lên căn cứ. Cả đội im lặng và khẩn trương. Tiếng súng vẫn nổ. Lửa ngọc le lói, cả nhóm thường dừng lại ngụy trang để tránh bị phát hiện. Máy bay trực thăng vẫn lượn lờ từ xa. Đêm đó, họ đột ngột đổi hướng nên không kịp.

Cả đoàn ở khu Dứa, gánh Làng Sáu. Thấy mặt nước bị kích động, chúng bật đèn sáng như ban ngày và nổ súng tàn sát quần chúng không vũ trang. Tiếng hét của sự bất lực, tuyệt vọng. Máu đỏ tung tóe. 25 người còn sống và bị thương đã về được nhà trong đêm. Mãi đến chiều hôm sau, địch mới cho người nhà đến nhận xác về an táng. Người bị thương không dám lên vì hoàn cảnh quá nghèo và nguy hiểm, phải tự chạy chữa, trốn trong nhà.

Bà Nguyễn Thị Nhanh (SN 1950, ngụ P.Tân Hòa 1) kể lại: “Người dân P.Tân Hòa 1, gần đường ai cũng biết bơi, biết lặn nên ít thương vong hơn”. Còn bà Nguyễn Thị Khôi (SN 1949, ngụ P.Tân Hòa 2) kể: “Lúc đó, tôi ôm gốc dứa dại rơi xuống nước, uống nước đầy bụng thì ngạt thở, vùng lên, đạn. xé toạc quần áo của mình mà chỉ bị xước quần áo thôi. da. Người biết bơi thì lặn giỏi hơn. Bạn tôi là Huỳnh Thị Điệp đã bỏ lại đứa con trai 5 tuổi là Huỳnh Thị Kim Chi “…

Trời mưa tầm tã. Tôi và Bảy May, những cựu đoàn viên, vẫn đang tìm kiếm từng nhân chứng trong mưa. Các anh chị em đã trở thành ông bà nội. Có chị em vẫn ở đó, một mình. Kinh tế mỗi người khác nhau nhưng đều giống nhau ở tinh thần lạc quan, coi công việc dân sự nguy hiểm ngày xưa là chuyện bình thường, tự nhiên của thanh niên thời chiến. Khi gặp các chị, tôi luôn day dứt vì sự hờ hững của mình. Gần 30 năm làm du lịch, đi khắp các di tích, hàng chục lần đưa du khách về thăm Ngã ba Đồng Lộc, nhưng 54 năm mới được đến thăm Khu di tích lịch sử dân công hỏa tuyến huyện Vĩnh Lộc.

MƠ ƯỚC

Đối với Vĩnh Lộc – xã anh hùng trong chiến đấu – để phát triển bền vững cần có những đột phá trong đào tạo nguồn nhân lực, giải quyết căn cơ vấn đề ngập úng và xử lý rác thải, điều chỉnh quy hoạch phù hợp với thực tế. Lấy dịch vụ làm chiến lược, du lịch là đòn bẩy. Khai thác Khu đô thị dân công hỏa tuyến Vĩnh Lộc thành điểm du lịch truyền thống của thành phố và cả phía Nam.

Anh chị em còn sống đừng đòi hỏi gì cho mình. Kể cả những người tử vì đạo cũng không. Sở hữu KĐT như vậy đã đẹp, không cần hoành tráng hơn. Điều cốt yếu là ở tấm lòng và cách làm tương ứng và hiệu quả.

Người viết xin mạo hiểm đề xuất: Đưa KĐT thành trung tâm tham quan, giáo dục truyền thống. Khuyến khích tổ chức các hoạt động truyền thống, kết nạp Đảng, Đoàn thể,… Biên soạn tài liệu tự sự chính thống. Làm bảng chỉ dẫn để vào KĐT từ xa. Xây dựng lực lượng tình nguyện viên hỗ trợ du khách đến tham quan. Mời các nhân chứng để trao đổi, kể chuyện và thực hiện các hoạt động cùng nhau. Lập hồ sơ nhân chứng, liệt sĩ và thân nhân, thông tin đầy đủ để tiện liên hệ chăm sóc.

Dựng lại phim tài liệu “Đêm trắng Vĩnh Lộc” để du khách xem khi đến tham quan. Tổ chức sưu tầm, tu bổ hiện vật của liệt sĩ, nhân chứng để trưng bày. Vận động Hội Điện ảnh, Hội Nhà văn thành phố có những tác phẩm xứng đáng ra mắt khu vực công. Kết nối tham quan với Đền Chiến sĩ An Điền gần đó và các di tích xung quanh.

Tổ chức các bữa ăn với nhiều món ngon Vĩnh Lộc, đặc biệt là các món ăn thời chiến để phục vụ du khách. Có các gian hàng bán đồ lưu niệm và các sản phẩm OCOP Bình Chánh. Mở tuyến xe buýt từ trung tâm thành phố đến KĐT.

Hy vọng rằng Lửa Vĩnh Lộc và “Những đêm trắng Vĩnh Lộc” sẽ có một vị trí tương xứng trong trang sử bi tráng của dân tộc.