Nhìn cây trầm hương tự tay bó trên bàn thờ gia tiên tỏa hương thơm ngào ngạt, những ký ức tuổi thơ lại ùa về trong tâm trí tôi.

Khi đó, đất nước đang trong thời kỳ bao cấp, đời sống kinh tế của người dân còn nhiều khó khăn. Ngay cả cây hương thắp ngày Tết cũng phải tự túc. Theo phong tục truyền thống của ông cha để lại, các gia đình trong làng đều tự tay làm nhang để thắp lên bàn thờ gia tiên.

Rễ cây hương nhu được thu hoạch về, giũ sạch đất, rửa sạch, cắt bỏ rễ già, phơi khô giả tươi đến đâu giả đến đó. Ảnh: XH.

Những cây trầm hương nhìn đơn giản nhưng mỗi gia đình đầu tư rất nhiều công sức. Đến tháng 10 (âl), mưa bão đã tạnh, hai chúng tôi lại tất bật chuẩn bị nguyên liệu để thắp hương đón Tết Nguyên đán. Cây rễ hương mọc hoang ở các sườn đồi, núi khá xa nhà.

Sáng mai gió lạnh thổi về, cha con cùng nhau ăn cơm, nắm cơm đi sâu vào rừng. Ngoài dao, rựa, cuốc… cha tôi còn cho vào bao tải vài khúc mía để phòng khi khát. Những giọt sương mai rơi ướt đẫm ống quần, ngước nhìn trước bạt ngàn hoa lau trắng, trong trí tưởng tượng ngây ngô của tôi lúc đó cứ liên tưởng đến những ngọn cờ lau của Đinh Bộ Lĩnh năm xưa.

Rễ hương mọc từng lối, nơi đất cao, khô ráo. Ảnh: XH

Khi mặt trời đã xua tan lớp sương mù trên đỉnh núi, tôi và bố cũng đến nơi mọc nhiều rễ cây tuyết tùng, tôi hào hứng đi tìm và phát quang để bố đào. Rễ hương mọc theo từng lối, cũng có nơi mọc dày. Sau khi làm việc vất vả cả ngày, hai cha con cũng đào được một bao tải đầy rễ hương.

Về đến nhà, bố tôi đổ sấu vào đảo cho sạch đất, rửa sạch rồi cho vào cối đá để giã nhỏ. Hành tươi giã nhỏ, rửa sạch, thơm. Tháng mười một (âl), trời nắng gắt, rễ phơi trong sân cho đến khi giã thành bột nhỏ cho đặc dần lấy bột mịn.

Gốc hương là nguyên liệu chính, để có một cây hương trầm cần có nhiều nguyên liệu phụ gia khác. Vào tháng 10 (âl), người ta bắt đầu ép mía lấy mật, khi đống bã mía phơi khô lấy mật, người cha bóc bỏ phần xốp bên trong rồi băm nhỏ, phơi khô, trộn với rễ hương nhu để tạo mùi thơm ngào ngạt. Ngọt ngào với hương vị của mật mía.

Rễ và bã mía đôi khi lẫn với lá của cây quế. Phơi ngoài nắng cho khô rồi giã nhỏ. Phần bột được cất riêng, phần thô để khô cho đến tháng 11 (âl), giai đoạn chuẩn bị. bột hương cũng tạm ổn. Ngũ vị hương trộn với bột hương, thường tháng Chạp mẹ tôi đi chợ mua thuốc đông y.

Bột hương, mía mã, vỏ quế … được trộn với nhau để có mùi thơm dịu. Ảnh: PV

Loại ngũ vị hương này thường được mẹ phơi khô, giã thành bột và cất đến khi bố gói hương để dùng thì mới trộn.

Thuở ấy, ở quê tôi có bao lũy tre xanh bao quanh làng. Vào tháng 10 (âl), những cây măng đã chuẩn bị thành tre (dân làng thường gọi là măng bắt đầu hé lá). Cha chặt một cây tre non hết lá chẻ làm nhang.

Cha đem tre về chặt thành từng khúc tùy thích, gọt bỏ lớp vỏ xanh bên ngoài, lớp lụa trắng bên trong chẻ thành miếng vuông to hơn đầu đũa ăn cơm trong nắng. Cha lau bốn cạnh, đẽo hương thành hình tròn, đem phơi nắng cho đến ngày sắp dùng thì cất đi.

Tháng Chạp, công việc bộn bề, là ngày bố mẹ lo việc đồng áng, chuẩn bị sắm Tết. Buổi tối, ba tôi thắp đèn quấn lại, cây hương đầu tiên ông thắp trang trọng trên bàn thờ tỏa hương thơm ngào ngạt, trời se lạnh mưa phùn, hương thơm cứ vương vấn quanh bàn làm việc của tôi tạo nên một khung cảnh thật ấm áp, cảm như Tết về đầu ngõ.

Mỗi khi làm bài xong, tôi đều xin bố làm thử, nhưng không dễ chút nào. Cha hướng dẫn cách trải giấy, rải đều bột hương rồi cách cuốn sao cho cây hương được cân đối, không chỗ to chỗ nhỏ.

Những cây trầm hương được làm thủ công tuy không đẹp nhưng chất lượng, mùi hương dễ chịu, thành kính với tổ tiên. Ảnh: Châu Anh.

Tôi nhìn bàn tay thô ráp của bố mà bao bọc những cây trầm hương đẹp đẽ biết bao nhiêu, bao nhiêu thành kính nâng niu tổ tiên dồn hết vào từng động tác, gói trọn tình cảm của mình vào đó.

Ở quê tôi, người dân đa số làm nghề nông, mỗi dịp Tết đến, giỗ chạp thường thấm nhuần lời dạy của tổ tiên truyền lại “cây hương, bát nước, tấm lòng thành”.

Ngày nay công việc bận rộn, con cháu thường xuyên đi làm ăn xa, các cơ sở sản xuất nhang phát triển đa dạng. Ngày thường cũng như mỗi dịp Tết đến, xuân về, các loại nhang có thương hiệu nổi tiếng bày bán ở các chợ hay ki ốt nhiều vô kể.

Những người còn hoài niệm rằng, cây hương do ông bà tổ tiên làm ra sẽ gửi gắm vào đó lòng biết ơn, sự kính trọng đối với những người đã khuất.

Ba tôi được đoàn tụ với ông bà, tổ tiên. Mỗi khi Tết đến, xuân về, tay tôi run run cài những nén nhang tự tay lên bàn thờ, lòng tôi chợt dâng lên một cảm giác lâng lâng khó tả.